СУЗМА!

Бүген кешеләр онко­логик авырулардан бик курка. Бу аңлашыла да, чөнки онкология – йөрәк һәм кан тамырлары авы­руларыннан кала, үлемгә китерүче авырулар ара­сында икенче урында тора. Русиядә ел саен 40 меңгә якын ашказа­ны яман шеше теркәлә. Ел дәвамында 34 меңгә якын кеше әлеге авыру­дан үлә.

Бүген 2017 елда «Русиянең иң яхшы онко­логы» исеменә лаек булган профессор Р.Г.Калановның һәм Республика онкология диспансерының табиб-онко­логы, медицина фәннәре кан­дидаты А.П.Каланованың юан эчәклек һәм күкрәк бизе яман шешләрен кисәтү һәм вакы­тында ачыклауга багышланган мәкаләләрен тәкъдим итәбез.

Юан эчәклек яман шеше белән Русиядә ел саен - 60 меңнән, ә Башкортстанда 1,5 меңнән артык кеше авы­рый. Яман шешнең башка төрләре кебек үк, бу авы­ру 60 яшьтән өлкәнрәк кешеләргә хас. Кызганыч­ка каршы, кешеләр соңгы стадияләрдә мөрәҗәгать итә. Яман шешнең иң начар үзлеге - башлангыч стадияләрдә аның симптомнары булмый, кеше сау-сәламәт кебек то­ела. Барлыкка килә торган беренче симптомнар - кан килү, эчәклек тыгылу. Болар яман шешнең катлауланган стадиясе инде.

Эчәклек яман шешен кисәтүне беренче чиратта, ба­лачактан ук башларга кирәк. Балаларны төрле гаджет­лардан араларга кирәк - бу нурланыш. Икенчедән, ба­ланы нәни чактан ук дөрес ашатырга кирәк. Һичшиксез, яшелчә, җиләк-җимеш бирү мөһим. Мәсәлән, кальций һәм D витамины колоректаль яман шеш куркынычын киметә. Кальций - эремчек, D витами­ны балык мае йә яңа тотылган балык рәвешендә була ала.

Аз хәрәкәтләнү дә яман шеш үсешенә йогынты ясый. 50 яшьтән өлкәнрәк булган һәр тәртипле кеше фиброколо­носкопия (табиб-эндоскопист махсус зонд ярдәмендә юан эчкәлекнең эчке өслегенең халәтен карый һәм бәяли торган медицина процеду­расы) ясарга тиеш. Бернинди дә патология булмаса, кеше һәр биш ел саен процедураны кабатлап тору хәерле.

30-40 яшьтән соң кешеләргә хайван майларын һәм аксым­нарын ашауны киметергә кирәк, күбрәк чи яшелчә һәм җиләк-җимеш белән туклану­га күчү хәерле. Гомумән, кеше яшелчә һәм җиләк-җимешне көненә кимендә 500-800 г ашарга тиеш.

Бөтендөнья сәламәтлек са­клау оешмасы мәгълүматлары буенча, дөнья буенча ел саен миллионнан артык күкрәк яман шеше белән авыручылар теркәлә, һәм аларның яртысы диярлек үлә. Русиядә ачы­кланган күкрәш яман шеше елына 50 меңгә җитә.

Яман шешкә китерүче төп факторлар: хатын-кызларның җенси гормоннары (эстро­геннар) активлашуы һәм генетик бозылулар, артык тән авырлыгы, психоэмоци­ональ көчергәнешләр, стрес­ска бирешү, абортлар. Күп тикшеренүләр 5-10 процент­та яман шешнең нәселдән килүен ачыкланган. Якын туганнарда әлеге авыруның очравы, 12 яшьтән иртәрәк күрем күрә башлау һәм аның 55 яшьтән соң гына туктавы, авырга узмау яки 35 яшьтән соң гына тәүге тапкыр авырга калу, башка органнарда (ана­лыкта, аналык күкәйләрендә, төкерек бизләрендә яман шеш килеп чыгу, геннарда кискен үзгәрешләр, нурланыш алу, һөнәри зарарлылык, сөт бизләренең башка авырулары, канцерогеннар тәэсире, түбән физик активлык, алкогольне артык күп куллану, тәмәке тар­ту, гормональ терапия – болар барысы да күкрәк яман шешен барлыкка китерү куркынычын арттыра.

Башка яман шешләр ке­бек үк күкрәк яман шешен иртә стадиядә ачыклау бик авыр. Озак вакыт авыру бернинди билгесез үтә. Еш кына алар очраклы рәвештә ачыклана. Озак вакыт сөт бизендә авырту, тыгызла­ну, күкрәкнең формасы һәм зурлыгы үзгәрүе, шешенүе, имчәк башының суырылуы, канлы яки сары төстәге бүлендекләр, кулны өскә күтәргәч сөт бизендә бар­лыкка килгән чокыр, кул­тык астындагы, умрау сөяге өстендә яки астындагы лим­фа төенчекләренең зураюын сизсәгез, мотлак рәвештә табибка мөрәҗәгать итегез.

Яман шешне башлан­гыч стадиясендә дәвалау җиңелрәк. Заманча меди­цина үсеше яман күкрәк шешен тикшерү һәм дәвалау ысулларын амбулатор шарт­ларда үткәрергә ярдәм итә. Күкрәктәге шешнең нин­ди булуын ачыклау өчен вакуум ярдәмендә аның җепселе алына. Шулай ук авыру күзәнәкләрне алырга ярдәм итә.

20-35 яшьләрдә хатын-кызлар бернинди дә авыру билгеләрен сизмәсә дә, елы­на ике тапкыр гинекологка күренергә тиеш. Әмма бор­чулар булса, УЗИ һәм маммо­графия ярдәмендә тикшерү таләп ителә. Әгәр күкрәктә каты төерләр барлыкка килә икән, тизрәк табибка күренергә, тулы тикшерү үтәргә кирәк. Моннан тыш, хатын-кыз күкрәкләрен һәрвакыт тикшереп торырга тиеш. Көзге алдына басып, бармаклар ярдәмендә баскы­лап карап, андагы катынкы­лыкны, сөт бизләреннән чык­кан сыекчаны тикшерү зарур. Ниндидер шикле билгеләр булса, тиз арада табибка ба­рырга киңәш ителә.

45-50 яшьтән башлап даими рәвештә табибка күренеп торырга, кирәкле тикшеренүләрне узарга кирәк.

Ир-егетләргә елына бер тапкыр булса да ПСА (простата-специфический анализ)га кан анализы бирергә киңәш ителә.

Хатын-кызлар маммография узарга, аналык муенсасында рак булу-булмауны ачыклау өчен цитология анализы тапшырырга, ягъни вакытында диспансеризация узарга тиеш.

Һәркем елга бер тапкыр эчке органнарга уль­тразвук тикшеренүе, флюорография, 2-3 елга бер тапкыр гастроскопия, 3-5 елга бер тапкыр колоно­скопия узарга тиешлеге хакында онытмасын иде.