ГАИЛӘ ӘГЪЗАСЫ

Мин элек, песине тычкан то­тар өчен генә асрыйлар, дип уйлый идем. Кимерүчеләр исә авылда буа буарлык: аз гына уяулыгыңны югалттыңмы, башыңнан йөгереп йөри баш­лыйлар. Шул чакта песи ярдәмгә килә дә инде. Тегенең исеннән дә курка диләр тычканнарны. Шуңа да авыл җирендә песи­сез йортлар бик аздыр. Инде бөтенләй песине “җене сөйми” торган хуҗалар гына булмаса.

Безнең йортта песинең төрлеләре яшәде – каралары, аклары, аклы-каралары, сорыла­ры, сарылары... Кайсыларыдыр еллар буе безгә хезмәт итте, кай­сылары кыска гомерле булды: я машина тапады, я агулы тычкан ашап үлделәр... Кайберсен үзебез дә юк итәргә туры килде: тыч­канга ау инстинкты чебиләргә ауга әверелгән иде аларының.

Адаштырып та маташкан бул­ды песиләрне. Песи адашмый, диюләре хак: әллә ничә кило­метр ераклыктагы күрше рай­онга илтеп куеп та, ничәдер атнадан соң кайтканнары бул­ды. Бер песиебез бездә 17 ел яшәде: картлыгы “йөзенә” чык­кан иде, “бурзайланып”, каеш­ланып беткәнчегә кадәр сузыл­ды гомере.

Шунысын әйтәм, гади авыл песиләре чыдам, яшәүчән. Үләргә дип сузылып ятканна­ры да, комаклар белән канга батып сугышканнары да ман­тып, яшәүләрен дәвам итәргә мөмкин. Аннары алар үтә дә ягымлы, назлы. Аларны кул­га алып сыйпасаң, алардан да “бәхетле” җан иясе юк. Алар аягыңа да килеп сырпалана, алдыңа да менеп утыра.

Токымлы песи бөтенләй баш­кача икән. Гаиләбездә мең ярым сумлык туры колаклы шот­ландия песие Лиза барлыкка килмәсә, мин бу җанварлар ту­рында бик күпне белми калыр идем.

Лиза бөтенләй ягымлы түгел, хәтта ки кырыс. Аны кулга алсаң, ачуы кабара. Йоныннан да сый­паттырмый, ә аның йоны тор­ганы бер рәхәт инде менә. Шул кадәр йомшак, ефәк кебек; аны сыйпасаң, тынычланып китәсең. Шуңа да мин Лизаны, безнең «антидепрессант», дип атыйм.

Токымлы песи югарыга ыр­гырга ярата икән: шкаф түбәсе – Лизаның иң ярткан урыны.

Кырыс холкына карамастан, Лиза үзенчә безне бик ярата. Һәр көн иртә белән ул мине һәм кызымны тәрәзә төбенә уты­рып, эшкә-мәктәпкә озатып кала. Төшке аш тирәсендә тагын шунда менеп каршы ала – ничек безнең кайтыр вакытны чама­лыйдыр? Без берәр кая китсәк, бүлмәдән бүлмәгә йөреп мияу­лап безне эзли икән.

Ул бик акыллы. Тиргәгәнне, ярамаганны шундук аңлый. Аның иртәнге ашы расписание буенча 6.30 сәгатьтә. Тормый ятсаң, песиебез караватка ме­неп, битебезгә сарыла, ялый, ни­чек тә уятырга тырыша. Ә инде бу да ярдәм итмәсә, соңгы чара­га бара – чите купкан берәр обой кисәген тырмый башлый. Ул ча­гында инде сикереп торабыз.

Лиза гөлләргә үч. Күрмирәк калсаң, хәзер гөл савытын акта­рып ташлый. Бернинди тәрбия чаралары да аны тәртипкә утыр­та алмый.

Гаҗәп, әмма песи булса да, ул дрессировкага бирелә. Кызым аны гади командаларга өйрәтеп бетергән. «Садись», «Вставай», «Беляшь», «Кружись», «Дай лапу» һәм башка шуның ише команда­ларга буйсына теге. Әлеге дә ба­ягы тамак “биетә” шул - кешене дә, малны да.

Мин фатирда песи асрау­га гомергә каршы булдым: өйдә песи сидереп яту эшме­ни инде ул, дип уйлый идем. Лиза бу фикеремнән кире кай­тарды. Шушы ел ярым эчендә ул безгә бик кадерле җан иясе, гаиләбезнең әгъзасына әйләнде. Хәзер мин песиләрен ачлык­ка, интегүгә дучар итеп, урамга чыгарып ташлаган кешеләрне бигрәк тә аңламыйм.